Thursday, June 29, 2017

ΕΨΙΛΟΝ ΛΥΡΑΣ - Στη γειτονιά του Βέγα

" There is no point, among the many incomprehensible anomalies of the science of mind, more thrillingly exciting than the fact - never, I believe, noticed in the schools - that in our endeavours to recall to memory something long forgotten, we often find ourselves upon the very verge of remembrance, without being able, in the end, to remember. And thus how frequently, in my intense scrutiny of Ligeia's eyes, have I felt approaching the full knowledge of their expression - felt it approaching - yet not quite be mine - and so at length entirely depart! And (strange, oh, strangest mystery of all!) I found, in the commonest objects of the universe, a circle of analogies to that expression. I mean to say that, subsequently to the period when Ligeia's beauty passed into my spirit, there dwelling as in a shrine, I derived, from many existencies in the material world, a sentiment such as I felt always around, within me, by her large and luminous orbs. Yet not the more could I define that sentiment, or analyse, or even steadily view it. I recognized it, let me repeat, sometimes in the survey of a rapidly growing vine - in the contemplation of a moth, a butterfly, a chrysalis, a stream of running water. I have felt it in the ocean - in the falling of a meteor. I have felt it in the glances of unusually aged people. And there are one or two stars in heaven (one especially, a star of the sixth magnitude, double and changeable, to be found near the large star in Lyra) in a telescopic scrutiny of wich I have been made aware of the feeling. "

Τέτοια γράφει ο Πόε στη «Λιγεία» του, όπου ένας αστέρας έκτου μεγέθους, διπλός, μεταβλητός, κοντά στον μέγιστο της Λύρας - θέλει να πει στον Βέγα - καταμαρτυρεί τις ενατενίσεις ενός απελπισμένου της μνήμης. Αναζητούμε ετούτο τον φωτεινό καταδότη μιας αδικοχαμένης ένωσης. Αναζητούμε τον καταλληλότερο υποψήφιο των άστρων, τον τρελό εκείνο που ακτινοβολούσε, άκοντας, το λυκόφως μιας κατανόησης.


Υποθέτοντας - κι είναι λογικό - πως ο αφηγητής αναφέρεται στο φαινόμενο μέγεθος, παραθέτω απ' τον κατάλογο του αστερισμού, ένα απόσπασμα με τους πρώτους αστέρες 6ου μεγέθους :

List of Stars in Lyra

Περιδιαβαίνοντας αστρο-σκονισμένα μονοπάτια, φτάνουμε σε μια πρώτη προσέγγιση του ζητούμενου με τον Έψιλον Λύρας. Ελαφρά σεσημασμένος, γνωστός και ως "The Double Double", πρόκειται για τον πιο χαριτωμένο υποψήφιο. Ο Έψιλον είναι στην πραγματικότητα ένας ζεύγος ζευγών, ένα σύνολο δηλαδή τεσσάρων παιχνιδιάρικων άστρων. Στον πίνακα αναφέρεται το βασικό ζεύγος, ως ε1 κι ε2. Φτιάχνουν μια όμορφη αλληγορία, ετούτοι οι διπλο-πλεγμένοι χορευτές. Σ' ένα εύστοχο σχόλιο, κάπου εδώ, παραλληλίζεται η ανεπάρκεια όσων τηλεσκοπίων αδυνατούν να διακρίνουν τα πολλαπλά ζεύγη, με την αδυναμία διάκρισης μεταξύ πραγματικότητας και παραίσθησης, χαρίζοντας στον καταπονημένο ήρωα του Πόε μια ελάχιστη δικαίωση, έστω σε κάποιον απώτερο ουρανό.



Κι όμως, ο Έψιλον Λύρας ως διπλός ή τετραπλός πληροί μονάχα τη μία από τις δύο απαιτήσεις του κειμένου. Τι γίνεται λοιπόν μ' εκείνο το "changeable", που τολμώ να μεταφράσω ως "μεταβλητός". Καμία μεταβλητότητα εδώ, ούτε στο σύνολο, ούτε στα επιμέρους. Τουλάχιστον, πουθενά δεν ξεχώρισα τη γνώση αυτή. Ας ψάξουμε, ίσως, για μια εναλλακτική.

XY Lyrae

Στη γειτονιά του Βέγα συναντάμε ακόμα τον ΧΥ Λύρας, επίσης 6ου μεγέθους. Όμως και τούτος είναι κατά το ήμιση κατάλληλος : μεταβλητός, μα όχι διπλός. Δεν έχει κάτι άλλο ξεχωριστό ο ΧΥ, πέραν δηλαδή της ιδιαίτερης θέσης του. Στην ορθή κορυφή ενός οριακά ορθογώνιου τριγώνου, επιβλέπει από ψηλά τόσο τον όμορφο Βέγα, όσο και τους στροβιλιζόμενους Έψιλον.

Κάπου εδώ, οι υποψήφιοι αρχίζουν να στερεύουν κι η μία αποτυχία διαδέχεται την άλλη. Τώρα δε θα 'ταν μακριά απ' την αλήθεια αν υποστηρίζαμε ότι κάθε αστέρας είναι με τον τρόπο του μεταβλητός, στο ανάλογο βάθος χρόνου. Κι έτσι θα μπορούσαμε για τις ανάγκες του σκιώδους αφηγήματος (ή μιας επισφαλούς μνήμης) να κρατήσουμε τον Έψιλον Λύρας ως τον πλέον κατάλληλο σύντροφο στο παραλήρημα του Πόε. Μέσα στον ίλιγγο του κοσμικού χορού, άλλοτε ως ζεύγος κι άλλοτε ως μονάδα, άλλοτε Ligeia κι άλλοτε Rowena, περιγελά τους αφελείς νόες, που μάταια επιζητούν μια σταθερότητα, άλλη από εκείνη ενός αόρατου κέντρου, ή μια βεβαιότητα, άλλη από εκείνη της παραίσθησης.

ΧΑΡΩΝ - Στη σκιά μιας αγάπης

Τα βαφτίσια του θεού, λένε πολλοί, υποτάχθηκαν στις ανάγκες ενός ευφημισμού. Τι χαρωπό θα μπορούσε να έχει, στο κάτω-κάτω, ο υπαίτιος των απόλυτων αποχωρισμών; Μήπως, όμως, δεν ήταν κι αυτός ο ίδιος (ο Χάροντας) τίποτε περισσότερο, παρά απλό όργανο υποταγμένο σε μια μοίρα ανώτερη, μια ειμαρμένη, μια τάξη ή μια δικαιοσύνη, στα οποία δεν είχε τον παραμικρό λόγο; Ένας απλός πορθμέας, που ξεπεσμένος με τα χρόνια από μια πρότερη αίγλη, υποτάσσεται κάποτε ανήμπορος στον κυνισμό του κάθε Μένιππου. Κι όμως, παρά τη νίκη ενός ήθους επί του θανάτου, ποιος τελικά είναι εκείνος που στέργει τους άγγελους κακών επών; Η θλίψη, η απόγνωση δε βάνει κάτω τα πράματα να τα ζυγίσει. Το πιο συχνά, ξεσπά και θα ξεσπά σ' αυτό που θα βρει πρώτα μπροστά της, ακρίτως και αδιακρίτως.

Στα δεύτερα βαφτίσια, ωστόσο, η χαρά δεν ήταν ευφημισμός και το νόημα δεν είχε κάτι από τις κλίμακες των αιώνων ή των θεών, παρά απ' το ήσσον των ανθρώπων : την αγάπη ενός άντρα για μια γυναίκα. Όταν στα μέσα του 1978 ο αστρονόμος James Christy ανακοίνωνε το νέο μέλος της οικογένειας, στο μυαλό του είχε ήδη αποκρυσταλλωθεί μια επιθυμία, ένα παράλληλο παιχνίδι. Η γυναίκα του λεγόταν Charlene, αλλά όπως είναι συνήθειο των ανθρώπων που αγαπούν, πελεκάνε απ' τα ονόματα τους εκβιασμούς μιας γραφειοκρατίας, κρατώντας μόνο αυτό που η καρδιά μπορεί να καταλάβει. Πλάθουν δηλαδή χαϊδευτικά ή παρατσούκλια. Την Charlene όλοι τη φωνάζαν Char. Ο James βάλθηκε να της χαρίσει ένα πετράδι απ' το στερέωμα. Η απόσταση απ' το ένα στο άλλο δεν είναι μακρινή κι έτσι γεννήθηκε ο Χάροντας ή Charon.

Για πολλά χρόνια, πριν γίνει η επίσημη καταχώρηση στα ληξιαρχεία της IAU (International Astronomical Union) το 1986, ο νέος δορυφόρος κυκλοφορούσε απλά με τον αριθμό μιας ταυτότητας: S/1978 P 1. "S" για "Satellite", P" για "Pluto" και "1" για τον αύξοντα αριθμό ανακάλυψης, τη χρονιά εκείνη. Στη μνήμη της αγάπης αυτής και στο εξής, στους αιώνες των ανθρώπων, οι αστρονόμοι μεταξύ τους θα τιμούν εκείνο που ένας επίσημος φορέας αδυνατεί: θα προφέρουν το Charon ως Sharon, μόνοι αυτοί ανάμεσα στον κόσμο και τους αμύητους.

Κι έτσι, όπως κάθε χθόνια φύση, έχει δυο όψεις : μια υπόγεια και μια υπέργεια, έτσι κι ο μελάνοπας Χάροντας απέκτησε μια πλευρά λουσμένη στο φως, μια πλευρά χαραγμένη τ' αρχικά των ερωτευμένων. Χαραγμένη όχι με τη λάμα, με το μαχαίρι, παρά με τον άβακα και με το τηλεσκόπιο.

Το χρονικό μιας γέννησης


Πλάνη & Πλάνητες

Υστερόγραφο : Μήπως κι αυτός ο Μπόρχες, στο "Ο Αμπενχακάν Ελ Μποχαρί, Νεκρός στο Λαβύρινθό του", δεν απέχει τόσο απ' τα δικά μας; Μήπως, σαν αντανάκλαση του μέλλοντος, προμηνύει ένα παρόμοιο παιχνίδισμα; Μιλώ για το σημείο, όπου βάζει αγγελιοφόρο του θανάτου το ιστιοφόρο "Rose of Sharon". Θα μπορούσε η Sharon ετούτη να είναι η δική μας Charlene, ένας ευφημσμός που επανέρχεται περιοδικά από τον ένα νου στον άλλο;

Friday, June 23, 2017

ΔΙΑΣ - Όψεις

Sequence Of A Close Approach
Astronomy Picture of the Day / Nasa Image Feature

ΔΙΑΣ - Νεφεληγερέτης

Ό,τι με κρύβει, συνάμα μ' ορίζει.
Μέσα στις όμορφες νεφέλες,
σε σκιώδεις μαιάνδρους μη χαθείς.
Το φως κρύβω,
διό και στο φως κρύβομαι.

Juno Mission, 27 Μαρτίου 2017
Nasa Image Feature

Thursday, June 22, 2017

ΙΩ - Μια φλόγα άσβεστη

Η όμορφη ιέρεια πέρασε τη μισή ζωή της από τη μία ταλαιπωρία στην άλλη, καταδιωγμένη διαρκώς από τις ιδιοτροπίες, με τις οποίες το 'χαν πάντοτε συνήθειο οι ισχυροί να μαστιγώνουν τις πλάτες και τα πεπρωμένα των ταπεινών. Αν εξαιρέσει κανείς τις μεταγενέστερες εκλογικεύσεις επί του μύθου, ποτέ δε θα μάθουμε τα αισθήματα της ίδιας. Πέρασε όλη της ζωή της έρμαιο στις διαθέσεις δυνάμεων ανώτερων, πέθανε κάποτε σαν πλάσμα αδύναμο, άβουλο και βασανισμένο.

Ή μήπως όχι;

Ετούτη η όμορφη δορυφόρος κυρά, σε πείσμα όσων θεωρούσαν την καρδιά της σβησμένη από μύριους αιώνες και το δέρμα της ρικνό και σημαδεμένο από πλήγματα έξωθεν, φαίνεται να παλεύει γεμάτη ζέση και γεμάτη απ' τις αντιθέσεις μιας ζωντανής ψυχής. Στην αγκαλιά του Διός, διόλου δε διακρίνουμε την ψυχρότητα της ήττας ενός βιασμού, μα κάθε άλλο. Μπολιασμένη διαρκώς ζωή από την παρουσία και τον έρωτα του θεού, κυοφορεί μια δική της νέα ζωή, μια πυρκαγιά που την κάνει άσβεστα ποθητή. Γιατί φαίνεται να την αγάπησε στ' αλήθεια, τούτη εδώ, ο μέγιστος Δίας. Υποταγμένος κι ο ίδιος στην βαρύτητα κάποιου νόμου, παρ' όλα αυτά δεν την εγκαταλείπει στιγμή στο ατελεύτητο ταξίδι της απ' το Ιόνιο στην Ιλλυρία κι απ' τη Σκυθία στον Καύκασο. Με όλες του τις δυνάμεις παλεύει να συνδράμει την αγαπημένη κόρη και ν' απαλύνει τα δεινά της.

Κάποτε, ίσως, τα βάσανα φτάνουν σε κάποιο τέλος. Η Ιώ δεν ξεχνά στιγμή τα χρόνια των διωγμών. Γυναίκα πλέον κρατά απ' την όμορφη δαμάλα, που ήταν κάποτε, εκείνο το στοιχείο που την ξεχώριζε και την έκανε θαυμαστή, μέσα στην τρέλα και στον ίλιγγο της φυγής: να αλλάζει διαρκώς χρώματα.

Ιριδίζουσα και παλλόμενη, μέσα στα μάγια και τις θειούχες σκόνες της, φτιασιδώνεται ασταμάτητα για χάρη του κύρη της. Μεγαλώνει, χωρίς ποτέ να ξεχνά το χαριτωμένο θηλυκό, που ήταν κάποτε. Την δροσερή εκείνη παρθένα, που μάγεψε την καρδιά του ισχυρότερου απ' τους θεούς, θύμα κι ο ίδιος μιας έλξης που ξεπερνούσε και τους δύο.

Astronomy Picture of the Day
Io over Jupiter from Voyager 1

Monday, June 19, 2017

ΚΡΟΝΟΣ - Beauty's Part Two

Έχει η Ομορφιά αρχή, έχει τέλος; Αν το Σύμπαν γεννήθηκε στα σπλάχνα της, πιθανότατα όχι. Αν πάλι αποτελεί μέρος του, τότε αρχίζει με την πρώτη λάμψη του και θα πεθάνει κάποτε μαζί του.

Sunday, June 18, 2017

ΚΡΟΝΟΣ - Beauty is in the Eye of the Beholder

Κάποια πράγματα σήμερα είναι, αύριο δεν είναι. Αυτά αφορούν τους μηχανικούς, τους ηλεκτρολόγους, τους προγραμματιστές. Κάποτε είχαμε δέκα δορυφόρους να θυμόμαστε κι εννιά πλανήτες. Σήμερα, ποιος μπορεί ν' απαριθμήσει μόνο τις αποστολές, έστω, που αφιερώθηκαν στον Άρη; Για τους πλανήτες εκτός ηλιακού συστήματος, δεν είναι να μιλάμε, έχει χαθεί πια η μπάλα. Σε βαθμό μάλιστα που οι απανταχού ερευνητικές ομάδες αλωνίζουν επάξια στα χωράφια του marketing ή της διαφήμισης, ώστε να κρατούν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης (προφανώς και των χορηγών), διαρκώς, εξημμένο: εδώ ο πιο καυτός πλανήτης, εδώ ο πιο ψυχρός, εδώ αυτός που μοιάζει περισσότερο στη Γη, εδω ο άλλος που η Γη του μοιάζει περισσότερο, εδώ ένας παχύς, εδώ ένας κοντός, εδώ ένας ριγέ, να κι αυτός, να κι εκείνος, να κι ο άλλος με τους πράσινους και μπλε δεινοσαύρους.

Δεν είναι μήπως θαυμαστά όλα ετούτα; Φυσικά! Αμφιβάλλει κανείς, για την αδιανόητη ομορφιά, με την οποία βομβαρδιζόμαστε τρυφερά, σε κάθε στροφή της αντίληψης; Όμως εδω, όσο είναι δυνατόν, θα επιμείνω στο διαχρονικό. Θα διυλίζω τις πληροφορίες και τα αισθήματά μου, θα βαστώ μόνον εκείνα που μας καθιστούν ανθρώπους απλωμένους στο χώρο και στο χρόνο, πλατειές επιφάνειες (επίπεδες, υπερβολικές ή παραβολικές) κι όχι επιπόλαιες τομές - γρατζουνιές δηλαδή - στο καμβά του χάους.

Η ομορφιά, με όποιον ορισμό ή εποχή κι αν την αποκαλέσει κανείς, είναι ένα τέτοιο μέτρο.


Astronomy Picture of the Day

Tuesday, June 13, 2017

Καλό σύμπαν να 'χουμε!

Έτσι φέρεται να είπε τυχόντας Δημιουργός των Πάντων. Αμ' έπος αμ' έργον, λοιπόν, άνοιξε τις πύλες της Μεγάλης Έκρηξης κι όλα τα υπέροχα πλάσματά του: ο χώρος, ο χρόνος, το φως, τα σπόρια της ζωής κι η Μόνικα Μπελούτσι, ξεχύθηκαν εμπρός, σμπρώχοντας ένα το άλλο μέχρι να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε, 13,7 δισεκατομμύρια έτη μετά με κυβέρνηση ΣΥ.ΡΙΖ.Α., πλανητάρχη τον Τράμπ κι εμένα να γράφω αυτές τις ασυναρτησίες. Φυσικά, εδώ δεν πρόκειται για πολιτικό blog, αν και δεν θα ήταν μακρυά απ' την αλήθεια αν θεωρούσαμε ότι η πολιτική δεν είναι άλλο παρά ο τρόπος οργάνωσης των έμβιων εκείνων, που είναι φορείς αυτοσυνείδησης, άρα ένα αναπόσπαστο παρακλάδι του θαύματος και του μυστηρίου που μας περιβάλλει.

Ίσως τα πάντα να οφείλονται στα γονίδια, ίσως πάλι να οφείλονται σ' εκείνη την αχνή ανάμνηση μιας εκπομπής, ενός τηλεπαιχνιδιού που σημάδεψε ένα σωρό τυπάκια της γενιάς μου και στην οποία αποτίνω φόρο τιμής με τον τίτλο, που επέλεξα. Ωραία χρόνια, γεμάτα μαγεία κι υποσχέσεις. Τα πάντα ήταν ένα μυστήριο. Κι έπειτα άρχισαν οι απομυθοποιήσεις: οι γονείς σου δεν ήταν υπεράνθρωποι, ο ιππότης της ασφάλτου ήταν τελικά ναυαγοσώστης, περιτριγυρισμένος από βυζιά, οι αγαπημένοι σου τραγουδιστές ήταν πρεζόνια του κερατά, σεξιστές κι ίσως ρατσιστές, οι συγκεντρώσεις της Ν.Δ. που σε κουβαλούσε, εν είδει εκδρομής, η βασιλική γιαγιά σου ήταν ο πυρήνας της κοινωνικής κατάντιας.

Μια μικρή γωνίτσα όμως, ένα μικρό γαλατικό χωριό αντιστεκόταν και αντιστέκται ακόμα στον κατακτητή ρεαλισμό. Ο ουρανός της νύχτας δεν έχασε τίποτα απ' τη μαγεία των πρώτων χρόνων, είτε θέτε των δικών μου, είτε θέτε των ανθρώπων όλων, απ' τον πρώτο αυστραλοπίθηκο, μέχρι τις φωτογραφίες με πανσέληνο στο Instagram. Η ναυτία του απόλυτου δέους, όταν γέρνει κανείς το κεφάλι πίσω, όταν βαθαίνει το βλέμμα του στο άπειρο (;) στερέωμα, η ναυτία ετούτη ήταν πάντοτε παρoύσα, όσο υπήρχαν μάτια, νωρίτερα δηλαδή κι απ' το αυχενικό σύνδρομο.

Στο θέαμα του έναστρου πανοράματος ένας μέρος του ανθρώπου σωπαίνει, ησυχάζει, παραλύει. Τα χάνει. Κι όταν σιγά-σιγά η συνείδηση επιστρέφει στα καθεστηκώτα της έδρανα, είναι γεμάτη αστέρια κι ερωτήματα κι όχι stars και απορρίματα, όπως όταν σηκώνεται απ' την τηλεόραση. Είναι γεμάτη ερεθίσματα, γεμάτη κίνητρα να κατεβάσει και να μελετήσει τόμους, να στήσει τηλεσκόπια και δίκτυα τηλεσκοπίων και ραδιοτηλεσκόπια, να διαμετρήσει όλο και μεγαλύτερους υποχθόνιους επιταχυντές, να σκάψει υδάτινες παγίδες όλο και βαθύτερα στη γης, να αποχαιρετίσει δορυφόρους γεμάτους εξισώσεις, που είναι μια άλλη λέξη για την περιέργεια και το όνειρο.

Κόκκινοι γίγαντες και άσπροι νάνοι, λοιπόν. Ένα ταξίδι που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τις ρατσιστικές διαιρέσεις της ανθρώπινης ηλιθιότητας, αλλά με τη στιχουρχική της ίριδας και τη λήθη της ανθρώπινης φθαρτότητας. Ένα blog ακόμα (έλεος!) για μια αγάπη, που απορώ πώς έμεινε τόσον καιρό ξεχασμένη, σ' αυτή την συμπυκνωμένη γωνιά ενός επίδοξου κοσμοναύτη.